In 2025 is het vijftig jaar geleden dat Josephine Baker overleed — danseres, zangeres, verzetsheldin, wereldster. Maar bovenal: een vrouw die haar leven omvormde tot een daad van verzet. Het Verzetsmuseum eert haar met een tentoonstelling die niet alleen haar triomfen toont, maar ook de offers die ze bracht, de wereld die ze tartte, en de toekomst die ze verbeeldde.
Geboren in 1906 in Saint Louis, Missouri, in een land dat haar huid tot grens maakte, danste ze zich uit de armoede en uit het juk van raciale haat. Als jonge vrouw verliet ze het door segregatie verscheurde Amerika en vond in Parijs een ander podium — een ander publiek. Daar, tussen de jazzclubs en art deco-interieurs, groeide ze uit tot een sensatie: de vrouw in het bananenrokje, die de Danse Sauvage opvoerde met een glimlach als wapen en beweging als manifest. Europa noemde haar een exotisch wonder. Josephine wist beter: ze was geen muse, ze was maker.
Maar achter het podium ging de strijd door. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd haar beroemdheid haar camouflage. Terwijl ze zong, smokkelde ze geheime boodschappen; terwijl ze optrad, werkte ze als spion voor de geallieerden. Haar leven werd een toneel van moed — en haar lichaam een instrument van verzet. Voor haar werk in het Franse verzet kreeg ze na de oorlog militaire onderscheidingen, maar de ware eer kwam pas later: in 2021 werd ze bijgezet in het Panthéon in Parijs — als eerste zwarte vrouw ooit.
Toch was Josephine Baker nooit klaar. De strijd voor gelijkheid, die haar uit Amerika had verdreven, bleef haar leven bepalen. Ze adopteerde twaalf kinderen van over de hele wereld — haar “regenbooggezin” — en voedde hen op in een kasteel als levend protest tegen racisme. In 1963 liep ze, in uniform, naast Martin Luther King in de March on Washington. Haar stem, haar woorden, haar verschijning — alles stond in dienst van iets groters dan haarzelf.
De tentoonstelling in het Verzetsmuseum brengt dit veelvormige leven in beeld: van de eerste passen op de straten van Saint Louis tot de laatste noten op het podium van de wereldgeschiedenis. Het toont hoe zij, als zwarte vrouw in een witte wereld, schoonheid wist om te buigen tot kracht, seksualiteit tot zelfbeschikking, en kunst tot protest. Hoe ze tegelijkertijd bewonderd en vernederd werd, en nooit haar hoofd boog.
Ook haar invloed op mode, dans en popcultuur is voelbaar in deze tentoonstelling. Van Beyoncé tot Dior, van Madonna tot Jean Paul Gaultier — Bakers nalatenschap leeft voort in silhouetten, choreografieën en podiumpersona’s. Hedendaagse makers als choreograaf Sedrig Verwoert en kunstenaar/modeontwerper Lissa Brandon laten zien hoe Bakers kracht nog steeds inspireert.
Maar de tentoonstelling draait ook niet om verheerlijking. In archiefbeelden, citaten en expliciete fragmenten wordt zichtbaar hoe Josephine Baker streed in een wereld die haar reduceerde tot stereotype en projecties. Het Verzetsmuseum kiest ervoor die geschiedenis niet te verbloemen: racistische termen en beelden worden in hun historische context geplaatst, zodat haar verzet des te krachtiger resoneert.
Josephine Baker toonde haar lichaam, haar stem, haar leven — niet om te behagen, maar om te bevrijden. Ze maakte van zichzelf een spiegel, een icoon, een wapen. Vijftig jaar na haar dood blijft haar echo klinken. In lied, in dans. In het verzet.
https://www.verzetsmuseum.org/nl/josephine-baker-een-leven-vol-verzet